Hier zijn verschillende theorieën over.
Omdat we verschillend zijn?
De meeste mensen denken dat conflict voortkomt uit het feit dat we verschillend zijn, verschillende zaken willen, denken en voelen. Of dat we verschillende behoeften of verlangens hebben. Er zijn ook theorieën die er een andere bewering op nahouden. Zo wordt in de realistische conflicttheorie gesteld dat conflicten gaan over concurrentie; dit kan gaan om schaarse middelen, macht of sociale status.
Of omdat we juist op elkaar lijken?
Oppervlakkig gezien ontstaan conflicten inderdaad vaak door verschillen van mening of visie, verschillende ideeën over wie we zijn of wat je gelooft. Als je wat dieper kijkt, blijkt dat we meer op elkaar lijken dan dat we van elkaar verschillen. We hebben allemaal universele behoeften en vanuit mijn ervaring in het werken met conflicten kom ik er steeds meer achter dat partijen vaak hetzelfde nastreven en dezelfde behoeftes hebben: ze willen beiden gezien worden, gehoord worden, gerespecteerd worden. Het zijn basisbehoeften. Dit kun je ook al vaak horen als je ze verwijten hoort maken naar elkaar, die zijn vaak voor een deel hetzelfde in iets andere bewoordingen.
René Girard zegt in zijn mimetische theorie dat naarmate de rivaliteit tussen mensen toeneemt, hun onderlinge verschillen wegvallen. Rivalen gaan steeds meer op elkaar lijken doordat hun verlangens gelijkgeschakeld worden en daarmee vervagen hun onderlinge grenzen. Zo worden ze, naarmate de rivaliteit sterker wordt, dubbelgangers van elkaar die elkaar steeds harder bestrijden. Elke rivaal wordt voor de ander iemand die men enerzijds de baas moet worden en anderzijds in zich op moet nemen.
Een voorbeeld: Eteocles en Polynices. In Euripides’ Phoenicische vrouwen is er een conflict tussen de twee zonen van Oedipus, Eteocles en Polynices. Als de strijd escaleert, beginnen ze steeds meer op elkaar te lijken, zodat ze voor anderen nauwelijks meer te onderscheiden zijn. Door de steeds kleiner wordende verschillen te benadrukken, vinden ze zelf ze dat ze enorm verschillend zijn. Het loopt erop uit dat ze tegelijk sterven, door in elkaars zwaard te vallen.
Ben jij je bewust van je visie op conflict?
Hoe kijk jij naar conflict? Bart Brandsma, schrijver van het boek ‘Polarisatie’ (ISBN 9789082595703), stelt dat het wel consequenties heeft vanuit welke visie je naar conflicten kijkt. Of je bijvoorbeeld conflicten ziet als ‘de normale toestand’ (je gaat ervan uit dat er altijd een zekere mate van concurrentie is) of dat je ervan uitgaat dat conflict abnormaal is: het komt alleen voor als we verschil ontmoeten in elkaar en meestal zijn mensen het met elkaar eens. Als je conflict als iets abnormaals ziet heb je ook kans dat je het als negatief ervaart en dat je de verschillen zo snel mogelijk weg wil poetsen.
Jouw ideeën over conflict beïnvloeden je gedrag
Beide zienswijzen hebben consequenties. Laten we eens kijken door de ‘conflict is normaal-bril’: conflict is er dan eigenlijk altijd wel (latent aanwezig), al dan niet zichtbaar en voelbaar. Conflict hoort dan bij het leven, net zoals eten, slapen, liefde, verbondenheid, macht etc. Dat betekent dat we onze kinderen moeten leren adequaat om te gaan met conflicten. Dan is vrede een toestand van een reeks goed opgeloste conflicten (Brandsma). Of, zoals Margeret Heffernan zo mooi stelt: we kunnen conflict zelf als manier van denken gaan zien (‘Dare to disagree’). Zoals ook veel denkers, filosofen, trainers en coaches conflict als brandstof voor ontwikkeling zien.
Als je conflict als iets uitzonderlijks ziet, zie je het mogelijk als iets negatiefs, dat we moeten voorkomen, vermijden en uit de weg moeten gaan. Dan voeden we onze kinderen op met de gedachte dat ruzie maken slecht is en krijgen we conflict-averse mensen. En we vermijden conflicten in organisaties. En zijn dientengevolge niet ‘fit’ voor de vele veranderingen die op ons afkomen. Want waar conflicten onderdrukt worden en niet opgelost, ontstaat gedoe in de onderstroom wat voor vertraging en inefficiëntie zorgt. Dit is de reële situatie op de meeste scholen, in de meeste gezinnen, in organisaties en in de politiek. De enige plek waar conflict als manier van denken wordt beschouwd is in de wetenschap; daar is het de bedoeling dat je het onderzoek van de ander weerlegt en tegenspreekt, zelfs of juist als je met iemand samenwerkt.
Ik vind conflict als iets slechts zien een gemiste kans. Want conflict is volgens mij een manier om ‘tegendenken’ te organiseren zodat we onszelf trainen in het onszelf en anderen tegenspreken. Zo maken we meer gebruik van diversiteit, synergie en dialectiek en kunnen we betere antwoorden vinden op vraagstukken uit de complexe, snel veranderende, digitaliserende en globaliserende wereld om ons heen.
Uiteraard moet je zelf je keuze maken in hoe jij conflicten ziet en vanuit welk mensbeeld je kijkt. Wel kan je manier van kijken consequenties hebben voor je eigen houding ten opzichte van conflict, hoe je dit bespreekt of hoe je dit voorleeft in je team.
