Hoe vaak luister jij ècht?

Laatste update: 6 april 2020

Ik laat in gedachten de dag passeren en vraag mij af hoe vaak ik nu ècht geluisterd heb. Ik hoor mezelf met een vriendin praten aan de telefoon en tegelijk hoor ik een stemmetje in mijn hoofd zeggen dat ik nu geen tijd heb. Eerder op de dag schiet me het gesprek met mijn zoon te binnen over de rommel in zijn kamer: het gesprek leidde nergens toe, omdat ik hem adviseer over hoe hij meer orde kan scheppen. Hoe vaak adviseren we, reageren we emotioneel, zijn we er met onze gedachten niet bij, of sluiten we niet aan bij wat iemand zegt?

In dit blog wil ik de waarde van goed luisteren over het voetlicht brengen.

Wat ìs ‘goed’ luisteren eigenlijk?

In alle situaties die niet vragen om een praktische oplossing op het niveau van ‘welke schroeven heb ik nodig om dit kastje op te hangen’, is een manier van luisteren nodig die tot inzichten leidt. ‘Spiegelend’ luisteren kun je dit soort luisteren noemen. Bij spiegelend luisteren heb je een neutrale houding nodig. Niet meteen van alles vinden van hetgeen de ander zegt.

Als je te emotioneel betrokken bent bij het onderwerp waar de ander over praat is het misschien beter om het luisteren even uit te stellen. Rust en tijd zijn uiteraard eveneens belangrijke voorwaarden. Bij ‘spiegelend’ luisteren ‘reflecteer’ je wat de ander zegt. Je geeft wat je hoort terug in je eigen woorden en je geeft non verbale ‘luistersignalen’.

Waar kan je op focussen als je luistert?

Doordat je de ander een ‘spiegel’ voorhoudt geef je de ander de mogelijkheid om naar een dieper niveau te zakken en bij zichzelf naar het antwoord op een vraagstuk te zoeken.

Er zijn verschillende niveaus van luisteren. Er is een zakelijk-, persoonlijk-, interactie- en onbewust niveau.

1. Zakelijk niveau

   Denk bijvoorbeeld aan een vraagstuk over effectiever werken of werkprocessen handiger inrichten.

2. Persoonlijk niveau
   

   Dit is het ‘menselijke’ niveau. Het zakelijk niveau raakt plots een persoonlijk thema. Dan is het niet goed kunnen indelen van de werkdag plots gelinkt aan een laag zelfbeeld omdat iemand vaak negatieve feedback kreeg met betrekking tot slecht kunnen plannen bijvoorbeeld. Of iemands gezondheid of thuissituatie speelt een belangrijke rol in zijn of haar functioneren.

3. Interactie niveau

   Het derde niveau is het niveau van de interactie. Hoe zit de medewerker/collega in de organisatie of hoe reageren de teamleden op elkaar? Welke patronen kun je waarnemen? Welke emoties spelen er op dit niveau? En welke aannames, tegenstellingen en belangen?

4. Onbewuste niveau

   Op dit niveau komen onverwachte emoties, gedachtes of inzichten naar boven. Dat kan bijvoorbeeld een droom zijn, een gebeurtenis uit het verleden of een verband dat iemand plots ziet tussen twee voorvallen. Je kunt dit waarnemen door hetgeen niet gezegd wordt. Of door een sterk beeld of een metafoor dat door de spreker gebruikt wordt. Denk aan woorden als een knoop in mijn maag of een muur die voor me opdoemt.

   Non verbale signalen, gebaren of bewegingen, verwijzen ook vaak naar wat er in de onderstroom speelt. Luisteren naar woorden en taal geeft ook ingangen om dit onbewuste niveau boven te halen. Zegt iemand iets opmerkelijks, iets bijzonders? Springt er een woord uit dat je aandacht trekt? Spreekt iemand over een lichamelijk symptoom zoals zich benauwd voelen?

Sluit aan bij het niveau waar de ander zit. Je kent vast wel de reactie van je gesprekspartner die zegt; “maar ik wilde alleen mijn verhaal kwijt en zat niet te wachten op oplossingen!”

Wat is de waarde van goed luisteren?

• Op het eerste niveau, als mensen niet tot een besluit komen of worstelen met een vraagstuk, kun je door enkel te spiegelen, mensen helpen om zelf de oplossingen of wegen daar naar toe te vinden. Dit is waardevol, omdat dit zelf vinden van het antwoord tegemoet komt aan de basisbehoefte aan autonomie.
• Op het tweede niveau, het niveau van de ‘mens’, kan er iets gedeeld worden van de ‘last’ die sommige mensen met zich meedragen. We onderschatten vaak de waarde van het delen van de ‘last’. Mensen zeggen vaak dat ze ‘opgelucht’ of ‘lichter’ uit een gesprek komen. Een andere waarde is dat je mensen erkenning geeft. Elke vorm van aandacht is een teken van erkenning: één van de basisbehoeften van de mens. Op dit niveau kan ook de informatie die iemand geeft over zijn of haar situatie waardevol zijn om later actie op te ondernemen.
• Op het niveau van de interactie kan ‘spiegelend’ luisteren inzichten geven over zowel positieve als belemmerende patronen in een individu of team. Een mooi voorbeeld daarvan was een vereniging in het basisonderwijs. Ze zaten al een tijdje met elkaar in een verandertraject. In een dialoog werden zij zich plotseling bewust van het patroon waar zij in vastzaten: het bestuur kwam steeds met voorstellen en de directeuren pakten deze niet op. De passiviteit van de directeuren leidde ertoe dat het bestuur met hen in gesprek wilde. Doordat iedereen zich tijdens dit gesprek uitsprak en zich bewust werd van de zich herhalende patronen ontstond er een behoefte om met elkaar te onderzoeken hoe ze met elkaar om wilden gaan.
• Op het niveau van het onbewuste: als je spiegelend luistert kan je gesprekspartner betekenis geven aan het onverklaarbare: een droom, een lichamelijk symptoom. Ons lichaam en onze mind hangen met elkaar samen. Door reflecteren op onbewuste processen kan zich op een ander niveau dan het cognitieve plots een oplossing of inzicht aan ons voordoen, waar we op een logische manier van denken nooit waren opgekomen. Door dit spiegelen laat je de ander grote sprongen vooruit maken in het zoeken naar een adequate oplossing.

De magie van luisteren

Luisteren is één van de moeilijkste dingen. Wie het goed kan kent de transformatieve kracht ervan. Meer nog dan vragen stellen is het de volledige aandacht en de spiegel die mensen helpt zelf hun probleem op te lossen of daar een stapje verder mee te komen. Dat versterkt het zelfvertrouwen en de autonomie.

Wanneer heb jij voor het laatste ècht geluisterd? Hoe heb je dat ervaren? Is er naar jou echt geluisterd in de afgelopen periode? Wat voor effect had dat op jou? Wil je je verhaal hieronder delen zodat je anderen kunt inspireren?