Laatste update: 21 november 2019
In mijn praktijk kom ik CEO’s tegen die met opzet een ‘luis in de pels’ binnenhalen om aan innovatie te doen en om teveel zelfgenoegzaamheid tegen te gaan. In dit blog leg ik uit waarom het zinvol is om naar andersdenkenden te luisteren en waarom dat tegelijkertijd vaak zo moeilijk is. Tot slot geef ik enkele praktische tips mee om meer naar de stem van de minderheid te luisteren zodat je het aanwezige potentieel meer benut.
Inhoudsopgave
Vijf redenen om te luisteren naar de stem van de minderheid
Je verhaal ‘verkopen’ zonder in gesprek te gaan en ruimte te laten voor andere meningen, werkt vaak maar even. Met een goede interne marketing is niets mis, maar verschillende invalshoeken betrekken voordat je keuzes maakt over wat je gaat vertellen is om verschillende redenen belangrijk. Het brengt je op andere ideeën en verwijd je blikveld. De minderheidsstemmen, de standpunten waar je misschien van schrikt of die je onaangenaam verrassen, zijn in het bijzonder de moeite van het onderzoeken waard. Er zijn vijf redenen om zorgvuldig te luisteren naar de minderheidsstem:
Groepsdenken
De minderheidsstem gaat groepsdenken tegen. Maar als je de minderheidsstem niet aanmoedigt zich uit te spreken zal hij zich al snel niet meer laten horen. Uit een kleine steekproef onder 193 Opzij-lezers blijkt dat 80 procent aangeeft één keer hun mening duidelijk te geven maar niet te blijven doordrammen.
Risicomijding
Men kijkt liever niet naar risico’s in het toewerken naar resultaten want dat vraagt reflectie. In sectoren zoals de luchtvaart, waar veiligheid een grote rol speelt is men hier goed in. Op respectvolle en transparante manier wordt er gekeken naar de rol van iemand die betrokken is geweest bij een incident om zo objectief mogelijk te beoordelen. Alle factoren en theorieën wordt hierbij zorgvuldig onderzocht, ook de niet voor de hand liggende.
Onderdrukte stem
De minderheidsstem is vaak een onderdrukte stem die iets belangrijks te melden heeft. Zij wijst op iets wat we dreigen over het hoofd te zien. Een goed voorbeeld is de Vliegtuigramp van Tenerife (1977): de boordwerktuigkundige ging tegen de gezagsvoerder in. Deze ging tegen de boordwerktuigkundige in waardoor het Pan Am- toestel op het KLM- toestel botste. Het incident was later reden om de werkstructuur in de cockpit te veranderen. De mogelijkheid dat ondergeschikten tegen een foute handelwijze van een superieur konden optreden werd in de werkstructuur vastgelegd.
Vertolking van wat breder leeft maar niet wordt gezegd
Wanneer de ‘alternative view’ ruimte krijgt, blijkt de spreker vaak bijval te krijgen van collega’s. De spreker trekt niet zozeer anderen mee, nee, hij is eerder de vertolker van een mening die breder leeft. Vaak blijken er meer mensen die eigenlijk hetzelfde denken, maar het niet (durven) zeggen. Met deze groep dient rekening gehouden te worden voor het creëren van draagvlak. Wie geen draagvlak meer heeft verliest invloed. Het verlies van invloed en rank kan nog wat worden uitgesteld door autocratisch leiding te geven maar uiteindelijk gaan mensen saboteren en dat bemoeilijkt het behalen van doelen.
Innovatie
Variëteit is één van de essentiële principes voor aanpassingsvermogen, beweert Gary Hamel in zijn artikel ‘Het waarom, wat en hoe van managementvernieuwing’. Als je in een organisatie werkt die zich vaak moet aanpassen aan een veranderende omgeving heb je afwijkende meningen nodig. De mensheid zou zich tot op de dag van vandaag nog steeds in grotten verschuilen voor wilde dieren als er niet één ‘gek’ was geweest die voorstelde eens een kijkje buiten de grot te gaan nemen.
Waarom is het zo lastig om naar de afwijkende mening te luisteren?
Veel leiders zijn erop gericht om snel overeenstemming te bereiken. Zo kunnen ze efficiënt besluiten nemen. De omgeving vraagt van leiders dat ze snel reageren en niet dralen met beslissingen nemen. Daarom zitten de meesten niet te wachten op divergeren: 100 mogelijkheden om een probleem op te lossen? Help! Het is eenvoudiger om zelf je besluit zo te presenteren dat niemand tegenspraak geeft.
De meeste leiders zijn er dus helemaal niet op gericht en in getraind om te luisteren naar mensen die tegenspraak bieden. Integendeel. De stem van de minderheid, het niet voor de hand liggende idee, een hele andere kijk of out of the box denken wordt meestal als oponthoud of eindeloos kletsen gezien. Uit de eerdergenoemde steekproef onder de Opzij-lezers bleek ook dat 40 procent een hekel heeft aan ‘ja’ maar’ types. Slechts 36 procent van de lezers was liever een ‘mopperkont’ dan een conformist. Luisteren naar de stem van de minderheid brengt bovendien vaak lastig te managen discussies in een team teweeg. Dat vraagt dialoogvaardigheden die niet iedereen heeft. Veel leiders vinden dat deze gesprekken tijd kosten maar realiseren zich niet dat je verderop juist tijd wint doordat je kwalitatieve gesprekken voert die tot betere en meer gedragen besluiten leiden.
Meer te weten komen over Deep Democracy? Dan is deze masterclass iets voor jou!
Deze masterclass is de perfecte gelegenheid om de nieuwste inzichten en best practices in HR en leiderschap te leren. Je leert bijvoorbeeld hoe je meer draagvlak kunt creëren voor jouw ideeën en projecten in jouw organisatie.
Wat gebeurt er als we die ‘andere mening’ niet horen?
Dan bevestig je de mainstream, de meerderheidsstem, en bestendigen je daarmee die stemmen die het voor het zeggen hebben. Eén van de noodzakelijke ingrediënten voor een groep om haar collectieve intelligentie te gebruiken is diversiteit. En die sluit je hiermee uit. Er kan een cultuur ontstaan waarin de boodschap wordt doorgegeven dat gekke, afwijkende, tegendraadse meningen en ideeën niet welkom zijn. In het volgende onderzoek wordt aangetoond dat het experiment van Asch, waarin 75 procent van de mensen in een groep meegaan met het geven van een fout antwoord, nog steeds van toepassing is.
Als er geen ruimte is voor andere meningen word je als leidinggevende bevestigd in je eenzijdige blik, die mens-eigen is. Die blikveldvernauwing wordt nog eens versterkt doordat je vanwege je hoge rank minder tegenspraak mag verwachten dan wanneer je een gelijke positie hebt.
5 tips om te focussen op de stem van de minderheid
Ik geef je graag enkele concrete tips me die eenvoudig lijken maar eigenlijk best moeilijk zijn, vooral voor doelgerichte leiders in de context van de waan van de dag van vandaag.
Luister
Je kunt het beste luisteren door eerst je eigen mening te geven. Dat klinkt gek maar als leider heb je altijd een eigen agenda. Communiceer transparant en zeg wat je eigen visie is. Daarna heb je zelf de ruimte om te luisteren. Vraag nadat je je visie hebt gegeven wat je medewerkers/collega’s ervan vinden en ga in de luisterstand, dat wil zeggen, zeg het eerstkomende half uur niets en luister actief.
Vraag door
Als je een tijd geluisterd hebt en men komt met kritiek of bezwaren: stel open vragen op een neutrale manier. Wees oprecht nieuwsgierig. Minderheidsstemmen worden soms op een negatieve criticaster-achtige manier geuit. Dat komt omdat men al vaker heeft geprobeerd iets over het voetlicht te krijgen maar niet is gehoord. Luister daar doorheen. De wijsheid zit niet in de negatieve woorden, maar gaat erachter schuil. Vraag dus door en stel waarom, hoe, wat, wanneer en wie vragen. Open vragen stellen helpt ook wanneer mensen wel iets te zeggen hebben maar versluierd taalgebruik inzetten omdat ze zich niet veilig voelen.
Stel de volgende vraag
‘Wie heeft er nog een andere visie?’ en vraag meteen daarna als iemand het woord heeft genomen en een andere visie heeft gedeeld binnen de groep:’ wie herkent hier iets van?’ dit levert levendige gesprekken op en veel invalshoeken. Het maakt het praten over complexe of lastig te tackelen issues ook veiliger, omdat diegene met een afwijkende mening niet alleen komt te staan.
Luister naar de verhalen bij de koffieautomaat
Haal de ‘roddels’ op. Maak ze bespreekbaar en vertel wat het met je doet, wat je ervan herkent en op welke ideeën je ze brengen. Ga het gesprek aan.
Wees rolmodel
Deel zo veel mogelijk je eigen afwijkende ideeën met je medewerkers/ collega’s. Spreek jezelf zo nu en dan ook eens tegen als je zelf de zaak van twee kanten bekijkt. Denk hardop en laat hen meedenken als er ruimte is voor brainstormen.
Om mee te nemen
Het voelt vast onnatuurlijk en er zijn obstakels zoals angst voor teveel ideeën of tijdverlies, maar er zijn goede redenen om te luisteren naar minderheidsstemmen. Afwijkende meningen serieus nemen voorkomt groepsdenken, genereert creativiteit, haalt onderdrukte stemmen boven en voorkomt tegenwerking.
Daardoor wordt je effectiever en hoef je niet alles in je eentje te bedenken als leider. Luisteren naar de minderheidsstem is niet altijd eenvoudig want niet iedereen heeft de skills om op een goede manier divergerende gesprekken te begeleiden. Maar als we niet naar de stem van de minderheid luisteren bestaat het risico dat we contact verliezen met de mensen met wie we samenwerken.
Luisteren, doorvragen, vragen naar de andere mening, de verhalen in de organisatie boven halen en rolmodel zijn helpt bij het focussen op de minderheidsstem. Zo kun je mensen laten meedenken meeschrijven, en meebewegen met je verhaal, zodat het een gezamenlijk verhaal wordt.
Wil je gesprekstechnieken leren om nog bedrevener te worden in het bovenhalen van de minderheidsstem? En meer tips krijgen over hoe je een open cultuur creëert waarin de stem van de minderheid gehoord kan en mag worden? Laat het me weten door je vraag naar me te mailen.
p.s. Mocht je het artikel ‘Niemand houdt van het zwarte schaap‘ in Opzij niet kunnen lezen:
Als je nog geen lid bent van Blendle kun je je gegevens invullen voor een gratis proefabonnement voor een maand.
