Werk jij al met een robot samen?

Afgelopen jaar kreeg ik het volgende mailtje van een klant, die reageerde op een actie:

‘In mijn optiek is het bijzonder dat er een echt persoon achter deze actie lijkt te zitten, meestal ‘praat/mail’ je met een computer want van enige echte betrokkenheid is vaak geen sprake. Hoewel ik gezien je naam en functie er ook niet helemaal zeker van ben dat je echt bestaat en geen robot bent.’

Mijn personal assistent, een echt persoon, haar naam is mevrouw (Patricia) Van Dienst, heeft daarop meteen gebeld en uitgelegd dat ze geen robot is.

Het was best hilarisch en we hebben er smakelijk om gelachen maar toen ik het mailtje las realiseerde ik me tegelijkertijd dat het tijdperk waarin je niet weet of je met een bot of een mens te maken hebt nu echt is aangebroken.

Denk jij er wel eens over na of jouw beroep over 20 jaar nog door mensen wordt vervuld of dat er dan wellicht ook robots werken binnen jouw bedrijf? Ben je aan een opleiding begonnen en twijfel je of het beroep waarvoor je opgeleid wordt over 20 jaar door een robot gedaan zal worden? In dit blog zet ik je aan het denken over deze vragen.

Recent onderzoek: geen massale werkloosheid door robots

Emilie Rademakers, Vlaamse jonge doctor aan de KU Leuven, vertelt ons dat de opkomst van de robot in de nabije toekomst niet zal leiden tot massale werkloosheid. Maar dat wil niet zeggen dat we ons geen zorgen moeten maken. Rademakers zegt dat robotisering zal bijdragen aan toenemend ongelijkheid.

Routinematige banen zijn automatiseerbaar, neem bijvoorbeeld veel kantoorbanen. Veel mensen hebben de afgelopen jaren niet geïnvesteerd in nieuwe vaardigheden en zijn daarmee niet flexibel op de arbeidsmarkt. Het gaat vooral om 40-plussers. Het onderzoek van Rademakers toont aan dat deze groep lastig om te scholen zal zijn. Ze raadt mensen dan ook  aan na te denken over scholing in vaardigheden die belangrijk zijn voor de arbeidsmarkt van de toekomst. Om een wat duidelijker beeld te krijgen van welke beroepen overgenomen zullen worden door automatisering grijpen we terug naar een analyse van zo’n 700 verschillende beroepen.

Wat is robotisering van de arbeidsmarkt? Welke beroepen worden overgenomen door algoritmen?

In september 2013 publiceerden Carl Benedikt Frey en Michael A. Osborne het boek ‘The Future of Employment’, How susceptible are jobs to computerisation? waarin ze computeralgoritmen lieten bekijken hoe waarschijnlijk het is dat binnen 20 jaar een aantal beroepen worden overgenomen door algoritmen. De volgende percentages geven de kans aan dat het beroep wordt overgenomen door algoritmen:

• 99% kans voor marketeers en verzekeraars
• 98% voor sportscheidsrechters
• 97 % voor kassières
• 96% voor chef-koks
• 94% procent voor obers
• 89 % voor bakkers
• 89% voor buschauffeurs
• 88 % voor bouwvakkers
• 86 % voor dierenarts-assistenten
• 84 % voor beveiligingspersoneel enzovoort.

Ze analyseerden zo’n 700 verschillende beroepen. Conclusie is dat binnen 20 jaar bijna de helft van de banen in gevaar komt door technologische ontwikkelingen als robotisering en digitalisering. Neveneffect is dat er ook nieuwe soorten beroepen en banen worden gecreëerd hierdoor.

Er zijn ook banen die niet in gevaar komen om overgenomen te worden zoals bijvoorbeeld archeologen, artsen, leraren in het lager onderwijs, CEO, verkoopmanager, ingenieur, industrieel ingenieur, bloemschikker, politie, journalist en econoom. Waarom? Omdat dit werk heel precieze vormen van patroonherkenning vraagt en er weinig winst mee wordt gemaakt. Bedrijven zullen dus niet zo gauw investeren in het automatiseren van een dergelijk beroep (Homo Deus, Yuval Noah Harari).

De laatste cijfers van het CBS laten recent onderzoek zien waarin juist aangegeven wordt dat het inzetten van robots tot nieuwe banen leidt en er zijn ook sectoren waar de komst van robots tot nu toe geen effect heeft gehad op de toename of het verdwijnen van banen.

En creatieve beroepen dan?

Misschien denk je dat de kunsten veilig zijn, maar wie voor maart 2019 in het museum voor Speelklok in Utrecht is geweest heeft kunnen ervaren dat mensen het verschil niet horen tussen een muziekstuk gecreëerd door een computer of door een mens. Zo ook met een Haiku (een van oorsprong Japanse dichtvorm van korte, niet rijmende gedichten). Robots schrijven ook romans, al zijn ze nog niet perfect. In het museum was er ook een robot die jouw gezichtsuitdrukking ‘las’. Hij kon daaruit afleiden wat voor persoonlijkheid je bent maar ook in wat voor ‘mood’ je bent. Hij componeerde dan een passend muziekstukje, op maat voor jou.

Maar robots kunnen toch niet innoveren?

Banen met een hoge mate aan complexiteit en flexibiliteit zullen wellicht nog door mensen gedaan worden maar veel gespecialiseerde taken zullen gaandeweg worden overgenomen, ook in de dienstensector. En bots kunnen meer. We kennen allemaal de term machine- learning en weten inmiddels dat robots zichzelf vele malen sneller vaardigheden kunnen aanleren dan dat mensen dat kunnen. Computers kunnen dus ook nieuwe inventies doen en dingen leren waar mensen niets van begrijpen. De robot Alpha-Go won tegen Lee Sedol , een beroemde Zuid-Koreaanse Go-speler. Go is een chinees spel. De computer gebruikte zetten en strategieën waar zelfs Lee Sedol, vanaf februari 2016 toch tweede in internationale titels, nog niet was opgekomen. Nu we wat meer beeld hebben van welke beroepen geautomatiseerd zullen worden en wat bots wel en niet kunnen wordt het tijd eens te kijken naar de toekomst. Valt daar al iets zinvols over te zeggen?

Hoe ziet de toekomst eruit?

De Britse auteur Aaron Bastani zet in zijn boek Fully Automated Luxury Communism dat hij denkt dat de mens minder zal werken straks maar ziet dit door een positieve bril. Hij wijst op de bevrijding van ontwikkelingen in de werkende klasse die in het huidig tijdsgewricht moeite heeft om rond te komen en de eindjes aan elkaar moet knopen. Hij stelt dat robots werk overbodig zullen maken en dat de gemiddelde werknemer niet meer dan 12 uur zal moeten werken in de toekomst. Volgens hem creëren we hiermee enorme mogelijkheden voor mensen om zich te ontwikkelen.

Het blijft natuurlijk moeilijk om de toekomst te voorspellen. Niemand heeft een glazen bol. Zal de mens slaaf worden van technologie zoals de pakjesbezorger die een scanner als een Big Brother bij zich draagt en elke seconde in de gaten houdt wat hij doet? Zal de mens, eenmaal bevrijd van de 40-urige werkweek, nog meer verslaafd raken aan zaken als Facebook? Of zal hij juist de tijd hebben om zich voluit te ontwikkelen? Een beetje alsof je vier levens hebt in plaats van één? Of zal de opkomst van de bots vooral nieuwe en aantrekkelijke banen creëren? Gaan mens en robot samenwerken? Laten we voor deze laatste mogelijkheid eens inzoomen op een voorbeeld.

Trend: samenwerking tussen mens en robot

Stel dat straks alle bussen automatisch bestuurd kunnen worden en algoritmen uitzonderlijke situaties kunnen overzien, ook als ze een keuze moeten maken in het verkeer. Ze zouden in de toekomst zelfs de juiste beslissing kunnen nemen als het om mensenlevens gaat zo wordt beweerd. Ze zouden de keuze kunnen maken de levens van een groep overstekende kinderen te sparen, ook al is de bus daarna total loss en zijn de inzittenden gewond. Dat is verre toekomstmuziek natuurlijk en het is helemaal nog niet zo ver. We kennen allemaal nog wel het voorbeeld van de vrouw in de VS die in 2018 doodgereden werd door een zelfrijdende auto van Uber. Ook denkt de mensheid niet eenduidig over de instructies die een zelfrijdende auto dient te krijgen als het om dood en leven gaat. Moet de auto het leven van een bejaarde of van een baby sparen? Daar wordt niet overal ter wereld hetzelfde over gedacht. Nog veel werk aan de winkel dus.

Maar dit terzijde en terug naar ons voorbeeld: stel dat het kan, die zelfrijdende bus die geen ongelukken veroorzaakt en moreel de juiste besluiten kan nemen, – het is immers een gespecialiseerde taak-, maar dat diezelfde bot niet de jongeren in de gaten kan houden in de bus, een ruzie tussen twee passagiers op kan lossen of eerste hulp kan verlenen bij een ongeval. Daar is altijd een ‘bijrijder’ voor nodig, die mogelijk ook moet ingrijpen bij onverwachte complexe verkeerssituaties of pech. Deze hoeft niet de hele rit aanwezig te zijn en kan worden ‘ingevlogen’ bij bijzondere situaties. Doordat er meer bussen door minder buschauffeurs worden bestuurd bespaart dit geld. Dat kan worden besteed aan het verbeteren van het OV. De werknemers zullen wel nieuwe vaardigheden moeten leren. Er komen nieuwe banen bij zoals een medewerker die de bussen op afstand bestuurt.

In dit laatste voorbeeld werken mens en robot samen. Dat kan door afgebakende taken te verdelen tussen robot en mens maar ook door samen met algoritmen te kijken hoe probleemsituaties kunnen worden opgelost. Interactief dus, misschien wel met een team van robots en medewerkers die samen aan de oplossing van een ‘probleem’ werken. Dat gebeurt nu al bij scans van kankerpatiënten waarbij robot en specialist samenwerken. We kunnen waarde creëren en voor veel mensen meer betekenen dan dat we nu kunnen met technologie. En dat is prachtig en interessant, toch?

Maar wat betekenen de huidige ontwikkelingen voor ons als mensen?

Welk toekomstscenario je nu ook aanhangt met betrekking tot de snelle technologische ontwikkeling, iedereen zal er nu over moeten nadenken wat we ermee gaan doen. Welke keuzes gaan we maken? En vanuit welk paradigma gaan we dit doen? Blijft het humanistisch paradigma, waarbij de mens aan het stuur zit overeind? Vinden we het belangrijk dat mensen zich kunnen blijven ontwikkelen, met plezier kunnen werken en zingeving ervaren? Vinden we sociale normen, gelijke kansen en het welzijn van mensen in organisaties belangrijk?

Of gaan we de weg van de efficiency in? Als we voor deze mogelijkheid kiezen kan beter al het werk dat daarvoor geschikt is gedaan worden door bots. Dan kan ik mijn demente vader beter activeren en tevreden houden met een persoonlijke aaibare robot als met een mens. Goedkoper, efficiënter, en mijn vader wordt actiever, want kan veel vaker worden geactiveerd dan dat een professional daar tijd voor heeft. Dat is zeker winst. Maar ik denk toch dat we ervoor moeten waken om in elkaar geknutselde ‘supermensen’, slimme bots en data de wereld te laten regeren. Ik vind het toch een prettiger idee dat een mens bij mijn vader de bloeddruk op komt meten, de medicijnen komt geven, een whitty grapje maakt als mijn vader humeurig is en geduldig luistert als hij verward is, in plaats van een computer die terugpraat, hoe high tech die ook is.

Laten wij mensen ons in de toekomst leiden door algoritmes?

Met andere woorden: blijven wij als mensen de hoofdrolspelers? Vinden wij menselijk welzijn en sociale normen belangrijk? En geven we niet-technische factoren voorrang boven technische- als we besluiten nemen over technologie? Of gaan maakbaarheid, snelle besluiten, en technologische ontwikkelingen voor? Tot nu toe gaan keuzes nog niet over morele en ethische grenzen. Maar wat als het slimme algoritme van een bank beslist dat jij geen lening krijgt omdat je uit een verkeerde buurt komt?

Wie beslist er eigenlijk over wat wel en niet toelaatbaar is?

De technologische ontwikkelingen gaan snel; de overheid laat veel aan de markt over en heeft ook niet altijd de kennis om krachtig in te grijpen. De meesten van ons hebben een Facebook-account. Misschien heb je net als ik een fitbit, die aan je telefoon gekoppeld is en data over je hartslag, slaapritme, bloeddruk en het aantal kilometers dat je loopt vastlegt. Al deze gegevens worden continu opgeslagen. Ook Google weet heel veel over ons dankzij ons surfgedrag. En dat is nog maar het begin. Wat gaat er met al die data gebeuren? En heb je er al over nagedacht of jij je data wil delen? Ten behoeve van je gezondheid bijvoorbeeld?

Wil je ook dat over 20 jaar het algoritme zegt voor welk beroep je het beste kunt kiezen? Of welke huwelijkspartner het beste bij je past? Veel mensen zouden het fijn en gemakkelijk vinden, anderen gruwen ervan. Zou je het vervelend vinden dat als je solliciteert voor een baan en je wordt afgewezen, er in de procedure een algoritme is gebruikt dat niet klopt? En zou je het dan nog vervelender vinden dat je dit onmogelijk kunt bewijzen?

Functioneringsgesprekken 2.0 en robotisering in de zorg

In plaats van functioneringsgesprekken bestaat er nu al een app waar projectteams onderling over de voortgang communiceren. De app registreert ook de medewerker die niet meer actief is op de app. Het algoritme interpreteert dit gedrag. De manager kan vervolgens een functioneringsgesprek met deze medewerker voeren. Is gezichtsherkenning in organisaties de volgende stap? Wordt dan jouw ‘mood’ gemeten misschien? En wat wordt daarmee gedaan? En hoe kijk je in dit kader naar de klanten/ cliënten waar je mee werkt? Vind je, als je in de zorg werkt, dat patiënten hun data moeten delen zodat ze gemakkelijker en beter te bedienen zijn? Of hebben jij en anderen het recht om ‘niet aangesloten’ te zijn op het enorme data netwerk?

En wat ga jij zelf besluiten?

Wat zijn de gevolgen voor jouw baan, de cliënten waar je mee werkt, de studenten aan wie jij lesgeeft, de ouderen die je verzorgt, jouw kinderen die nu een vak leren waarvan het beroep in de toekomst (misschien) wordt overgenomen door robots? En wat zijn de gevolgen als we de technologische ontwikkeling zijn gang laten gaan? En wat gebeurt er als we niet nadenken over het antwoord op de vraag op welke manier we technologie in willen zetten? Geef je je Facebook account op en ga je het naar het privacy-technisch betere Diaspora of Mastodon waar niemand van je vrienden op zit? Ben je het eens met de visie en de policy op je werk ten aanzien van technologie? Kijk je anders naar je opleiding die je nu volgt? Je loopbaan?

Vragen waar ik mezelf pas de laatste jaren mee bezig houdt omdat het zo lastig voor te stellen is hoe een technologische wereld eruit zal zien over 30 jaar. Ik merk dat er weinig bewustzijn rond technologie is. Maar technologische ontwikkelingen gaan razendsnel. We zitten er al middenin zonder het zelf te beseffen, dus make up your mind! Anders beslist de technologie voor jou!

Ik hoop dat je besluiten kunt nemen over waar technologie jouw (werkzame) leven raakt of gaat raken in de toekomst. Heel leuk als je je ervaringen wilt delen over de keuzes die jij gaat maken of gemaakt hebt zodat deze anderen en mij weer aan het denken zetten. Tenslotte kunnen we alleen verder komen in dialoog.