Als leider drie niveaus van waarneming verbinden

Laatste update: 30 augustus 2022

In Deep Democracy, gebaseerd op de Proces Oriented Psychology, van Arnold Mindell zijn drie niveaus van waarneming:

1. De consensusrealiteit. Dit is de realiteit van ons dagelijks bewustzijn. De context waar je in zit. Onze dagelijkse agenda, de tijd volgens onze kalender, de regels en afspraken die we met elkaar maken, de organisatiestructuur, onze functionele rollen met functieomschrijvingen en alles wat meetbaar is en objectief vast te stellen.

2. De subjectieve realiteit, of de realiteit van ons onbewuste, zit in de onderstroom. Deze is subjectief en vaak niet hoorbaar of zichtbaar. Het zijn onze dromen, emoties, sluimerende creativiteit, patronen, relaties, onbewuste intenties, behoeftes, verlangens en beweegredenen. Ook de onuitgesproken historie van een organisatie en bijbehorende emoties. Bijvoorbeeld een directeur die al 10 jaar weg is- en die onbekend is voor nieuwe medewerkers- maar waarvan de energie nog steeds aanwezig is en tot uiting komt in uitspraken en gedrag van medewerkers, (the ‘ghost role’) behoort tot dit niveau van waarneming. Kortom: alles waarvan we ons niet bewust zijn.

Dit niveau heeft dus invloed op ons als individuen en op het reilen en zeilen in de organisatie. Zelfs je eigen identiteit kan op de achtergrond verdwijnen zonder dat je het zelf in de gaten hebt. Het is als het ware een onzichtbare sturing.

Het is lastig om contact te maken met dit niveau van waarneming. Soms popt iets uit het onbewuste zomaar plots op, midden in een zakelijke vergadering bijvoorbeeld. Dan merk je dat er ineens een irrationele emotie de kamer vult en begrijp je niet wat dit met het agendapunt te maken heeft of waar dit vandaan komt.

3. De pre-emerging realiteit, de bezielde werkelijkheid of het veld van mogelijkheden. Het is de wereld van de essentie, de ‘spirits’, het goddelijke, de oneindige intelligentie of hoe je het ook maar wilt noemen. De wereld waarin alles met elkaar verbonden is. De wereld van zingeving. Deze werkelijkheid ervaren wij als westerlingen doorgaans niet zo sterk, uitzonderingen daargelaten.

Aboriginals daarentegen leven veelal in deze werkelijkheid, ze hebben juist moeite met de consensusrealiteit. Ze voelen wanneer het tijd is om te sterven en weten hoe ze hun familieleden kunnen vinden op kilometers afstand. Ze hebben in hun taal geen woorden voor verleden, heden en toekomst. Alles is het nu.

Wij vangen een glimp op van deze realiteit bij geboorte en dood, bij een heel bijzonder gesprek dat impact op ons hele wezen heeft, als we een diep inzicht krijgen, of bij een overweldigende natuurbeleving. Kunstenaars staan doorgaans dichter bij deze realiteit dan de meeste mensen. Dit klinkt als onbereikbaar. Tegelijkertijd kun je mensen in contact brengen met deze laag, alleen al door de vraag: wat geeft jouw leven/werk zin? Wat is voor jou in je werk/leven essentieel? Of zoals de Japanners zeggen: wat is jouw IKIGAI ? (Japans concept van ‘dat wat je leven de moeite van het leven waard maakt’).

Zo heb je als organisatie ook een bedoeling, al ben je daar misschien vanaf gedreven. En kun je met zingevingsvragen die gaan over diepere waarden van medewerkers in hun werk, nagaan waar deze de bezieling van de organisatie raken.

Drie focuspunten

• Ruimte maken: het gaat erom ervoor te zorgen dat jouw automatismen die blokkerend werken je niet meer in de weg zitten. We hebben allemaal belemmerende overtuigingen die ervoor zorgen dat we in rijdende treinen van reactief handelen stappen. Door goed naar feedback te luisteren, rust te creëren voor reflectie, of een journal bij te houden kun je je eigen patronen ontdekken en mogelijk ook doorbreken.
• Verbeter je communicatie. Dit gaat eigenlijk altijd over interpersoonlijke relaties: ‘ik erger me aan X die nooit terugmailt of wordt steeds bozer op Y, die steevast niet doet wat ik vraag’. Dit heeft vaak te maken met aannames en projecties van beide kanten. Door dit onbewuste stuk van jezelf bewust te maken en goed te luisteren naar anderen verbeter je de communicatie en word je effectiever. In het model van de ijsberg hebben we het in Deep Democracy over ‘vissen’ die onder de waterlijn ontstaan, in het onbewuste. Doe je er niets aan worden het haaien en gaan ze je behoorlijk in de weg zitten. Je zult dus onder de waterlijn moeten duiken en moeten gaan vissen.
• Blijf bij je doel: waarom ben jij hier op aarde? Wat wil je bewerkstelligen? Wat heeft dat met jou als persoon te maken? Hoe staat dit in relatie tot je functie en de organisatie waar je werkt? Wat moet je loslaten om je droom te bereiken? En wat moet je juist oppikken?