Laatste update: 9 december 2019
Vorige week ging ik naar mijn ‘spinning training’. Ik kwam te laat en de hele kring zat al op de fiets. De sportinstructeur kwam van zijn fiets af en in een ‘rust’moment hielp hij mij op een fiets. Maar ik ben 1 meter 58 en ik kon niet bij de trappers! “Je hebt wel erg korte benen”, zei de instructeur. Ik voelde me best knullig, te laat komen en dan ook nog korte benen hebben waardoor de hele fiets moet worden aangepast….. De ‘rust’ begon erg lang te duren…..iedereen keek naar mij en de instructeur. Het was een moment waarop iedereen mogelijk had kunnen gaan lachen. Het was ook grappig. En ook een beetje ongemakkelijk. Eén van de deelnemers zei plots dat er nog een klein fietsje in de hoek stond. Hahaha. Ik glimlachte met een diepe zucht. Want deze paste wel gelukkig! Ik kon meedoen.
Dit zijn van die momenten dat de flash backs van je schooltijd terug komen. Moment dat je jezelf betrapt op de gedachte ‘ik hoop niet dat iedereen nu gaat lachen’. Momenten die de pijn van vroeger kunnen raken, momenten die we allemaal vast wel eens gekend hebben, hetzij in de rol van diegene die zich buitengesloten voelde, hetzij in de rol van de buitensluiter.
Pesten op het werk lijkt erg op de pestscènes uit je schooltijd. In dit blog vertel ik je over mijn ervaringen uit mijn teamcoachingspraktijk. Ik vertel hoe pesten ontstaat en wat je er tegen kunt doen in 5 stappen.
Inhoudsopgave
Hoe ontstaat het zondebokmechanisme?
In het filmpje hieronder vertel ik hoe het zondebokmechanisme in groepen ontstaat en waarom groepen dit mechanisme – onbewust – in werking zetten.
Uitsluiting en pesten op het werk
Door dit voorval moest ik denken aan werksituaties waar het helaas vaak anders gaat. Regelmatig kom ik in teams waar mensen omdat ze ‘anders’ zijn buitengesloten worden. Waarom? Omdat ze homo zijn, chaotisch, niet snel genoeg, ‘ouderwets’, te kritisch of….. het doet er helemaal niet toe waarom, ze zijn anders dan de rest. Er gebeurt dan hetzelfde als op de middelbare school: de grapjas in de groep maakt een flauwe grap en iedereen lacht mee. Of er wordt geroddeld over bepaalde mensen. Mensen zwijgen als het slachtoffer binnenkomt, slaan hun ogen ten hemel als hij of zij iets zegt en zuchten, of willen niet met diegene samenwerken of lunchen.
Als een team steeds iemand anders uitkiest voor grappen en geroddel kan het de cultuur in een team zijn. Als het steeds dezelfde is heet het pesten en uitsluiting. Ongeveer een kwart van de medewerkers maakt het mee volgens de laatste cijfers van het CBS.
Zondebokmechanisme
Uitsluiting en pesten kan verstrekkende gevolgen hebben voor slachtoffers. Ziekte, onzekerheid, angst en niet meer presteren. Het overkomt mensen die kritisch zijn, anders zijn, fouten maken of juist erg goed zijn in hun werk. De pesters zijn zelf vaak onzeker of voelen zich onmachtig en willen op deze manier graag meer invloed. Teamleden doen vaak mee zonder er zich van bewust te zijn wat de gevolgen zijn voor het slachtoffer.
Pesten begint met uitsluiting. Uitsluiting is een menselijk zondebokmechanisme in groepen. De groep projecteert het ‘niet gewenste gedrag’ op het slachtoffer. Het kan gedrag zijn dat ‘not done’ is in de groep, bijvoorbeeld een goede verstandhouding hebben met de leidinggevende, of gedrag dat je van jezelf veroordeelt, bijvoorbeeld kwetsbaar opstellen. Als je projecteert op een ander hoef je zelf niet geassocieerd te worden met dat gedrag. Homofobie of islamofobie zijn hier voorbeelden van. Het kan je ook status en macht geven als je hierover hoog van de toren blaast.
Wat vooraf gaat aan pesten
Vaak zie je al voordat er daadwerkelijk gepest wordt dat er een wisselende zondebok wordt gezocht in de groep. Zodra dit wordt geaccepteerd is de volgende stap klein: dan wordt het altijd dezelfde die de zondebok is.
Wat kun je doen? Start een moedig gesprek
Stap 1: Voordat je in gesprek gaat: ga eerst observeren. Word alert op het afwijkende, ‘niet gewone’ in je team. Heeft iemand een andere mening? Doet iemand zijn werk op een andere manier? Heeft iemand een andere geloofsovertuiging of een afwijkend uiterlijk? Ander gedrag of karakter? In de meeste teams speelt diversiteit een steeds grotere rol. Let op wat afwijkend is aan de gewoonten, rituelen en geldende normen van de mainstream. Wat wijkt af van de groepscultuur? Welk gedrag valt buiten de boot en wordt niet geaccepteerd? Let ook op kleine non verbale signalen zoals afwenden, mensen die vaak alleen koffie drinken etc.
Stap 2: Je weet nu welk gedrag de groep niet accepteert en kunt door naar de volgende stap. De tip die ik je nu ga geven vind je misschien gek maar hij helpt om met compassie te kijken naar de situatie: ga op zoek naar de overeenkomst van de zondebok met jezelf. Er is vast wel iets te vinden in jou wat daarop lijkt. Ga na of je iets van het gedrag van diegene die anders is herkent. Het hoeft niet precies hetzelfde te zijn. Bijvoorbeeld als een vrouw buitengesloten wordt in een mannenteam omdat niemand haar mening hoort, kun je als man zeggen dat je je ook wel eens buitengesloten voelt in het team omdat je nieuw bent bijvoorbeeld. Je kunt het ook zoeken in ervaringen uit het verleden.
Stap 3: Nu je in jezelf connectie hebt gemaakt met het niet geaccepteerde gedrag in de groep kun je het afwijkende gedrag gaan verspreiden. Met verspreiden bedoel ik dat je kijkt of het herkend wordt in de groep. Deel jouw herkenning of ervaring. Daarmee maak je de situatie bespreekbaar en normaliseer je wat de groep afwijst. Zeg dat je je afvraagt of meerdere mensen in het team iets dergelijks herkennen en open het gesprek hierover. Laat teamleden zich uitspreken over hoe ze zich voelen in het team, wat ze van de gang van zaken vinden. Doe dit vanuit een open, nieuwsgierige en niet oordelende houding.
In de praktijk blijkt vaak dat er vaak meer mensen zijn die iets dergelijks voelen als het slachtoffer. Geef ruimte aan alles gevoelens en gedachten, alle stemmen in de groep. Laat ook diegenen die pesten zich uitspreken. Door het taboe te doorbreken en mensen bewust te maken kun je verandering in gang zetten. Mijn ervaring is dat dit vaak pijnlijke, maar ook mooie gesprekken zijn waarin mensen excuses aanbieden en eigenaarschap opnemen voor hun gedrag. Het helpt om van te voren spelregels te maken, samen met de groep: een spelregel kan bijvoorbeeld zijn dat je elkaar laat uitpraten.
Stap 4: Als alles gezegd is kun je afspraken maken, intentieverklaringen doen of een teammanifest maken om uitsluiting tegen te gaan. Het beste werkt het als de groep zelf de afspraken maakt met unanieme instemming. Dan is iedereen deel geweest van het proces en heeft iedereen actief bijgedragen aan de totstandkoming waardoor de kans het grootst is dat iedereen zich ook aan de afspraken houdt.
Stap 5: Nu kun je de afspraken monitoren. Als er weer signalen zijn die duiden op uitsluiting en pesten, hoe klein ook, ga dan weer naar stap 2 en 3.
Wacht niet met ingrijpen, het gaat niet vanzelf over
Pesten komt helaas te vaak voor. De gevolgen zijn ernstig. Helaas werkt het zo dat het groepsmechanisme niet echt anders is dan toen we jong waren: groepen zoeken zondebokken en sluiten afwijkende groepsleden uit. Let op signalen van buitensluiting en bespreek wat er gaande is. Stel jezelf kwetsbaar op door je eigen ervaring te delen of het deel dat je herkent in diegene die buitengesloten wordt. Maak na een goed gesprek afspraken met de groep. Op deze manier kun je het zondebokmechanisme in je team tegen gaan en pesten stoppen.
Vind je het te spannend of ben je teveel betrokken om zelf een moedig gesprek te begeleiden in je team? Deep Democracy heeft mooie gespreksmodellen om dit soort lastige gesprekken op een veilige manier te voeren. Stuur me een mailtje als je begeleiding wilt.
