Conflict ontrafelen (2): dubbele boodschappen

Verschenen bij Boommanagement.nl op 22-05-2023

In deze serie van zes blogs maak ik je met praktijkvoorbeelden uit organisaties en mijn eigen leven bewuster van conflicten waar jij deel van uitmaakt. Zodat je op tijd maatregelen kunt nemen om escalatie te voorkomen en de samenwerking weer productief kunt maken.

Myrna Lewis, de grondlegster van Deep Democracy (the Lewis Method), onderscheidt zes stadia van conflict die ze beschrijft in haar boek over Deep Democracy ‘Inside the NO’. Deze zes stadia zijn:

1. Spanning
2. Dubbele boodschappen
3. Slechte/gestopte communicatie
4. Conflict verliest inhoud
5. Stereotyperingen
6. Scheiden

Bij elk stadium loopt de spanning op en wordt het conflict dieper. In dit blog kijk ik graag met je naar het tweede stadium: dubbele boodschappen.

Spanning opkroppen

In mijn eerste blog van deze serie heb ik beschreven hoe de spanning op kan lopen bij een tegenstelling of conflict, terwijl je je er nauwelijks bewust van bent. Je ervaart af en toe spanning en je danst om elkaar heen, slikt je pijlen in, ontloopt of dekt toe. Dat is het eerste stadium van conflict.

Censuur en rationalisaties

Als je in het eerste stadium niet in gesprek gaat met degene met wie je een conflict hebt, zul je vaker denken aan de (werk)relatie met die ander. Gedachten waar je niet direct uitkomt. Dingen waar je over piekert. En je hebt een (vaag) gevoel van onbehagen. Een gevoel dat energie vreet.

Daarmee ben je in het tweede stadium beland. Je kunt deze fase herkennen aan gedachten en gevoelens die je hebt en die met elkaar in tegenspraak zijn.

Als je de persoon ziet of als je aan hem denkt, voel je wellicht boosheid of ergernis. Maar omdat je bang bent voor je eigen woede of omdat je de ander niet wilt kwetsen druk je dat gevoel weg. Je bedenkt ‘het valt wel mee’, ‘hij levert ook goed werk’, ‘hij zet zich echt heel erg in’, ‘hij doet zijn best’, ‘ik moet niet zo moeilijk doen’ etc.

Kortom, je gaat met je gevoelens in gesprek en probeert de spanning te relativeren. Maar in feite zijn dit mentale constructies om het lastige gesprek niet aan te hoeven gaan.

Vaak leggen we op de weegschaal zaken erbij als: ‘ik kan toch niet zeggen wat ik écht vind want hij is altijd zo aardig en attent voor me’, of ‘hij heeft me uit de brand geholpen vorige week dus…’ En ga zo maar door.

Tegenstijdige gevoelens

Als we een positief beeld van iemand hadden en dat verandert, dan vinden we dat niet leuk. We willen liever vasthouden aan dat positieve beeld. En als iemand aan wie we ons irriteren, dingen doet op een manier die strijdig is met onze eigen waarden, wat doe je dan? Vaak kies je voor de lieve vrede. Je gaat mee ‘omdat je nog moet kunnen samenwerken’.

Maar ja, je bent echt niet blij met ‘die andere kant’ van iemand die je ontdekt hebt. De tegenstrijdige beelden in ons hoofd leiden tot een onaangename spanning.

De spanning die dit oproept in jezelf noemen we cognitieve dissonantie. Om de spanning op te heffen, passen we ons beeld van iemand in positieve zin aan. Als die positieve gedachten blijvend zijn, is er niks aan de hand: je hebt je mening bijgesteld.

Dubbele boodschappen uitzenden

Soms blijven de tegengestelde gevoelens en gedachten aanwezig. De spanning blijft (en stijgt). Stel je voor dat het niet zo lekker loopt met je collega. Je collega voelt jouw spanning en zegt: ‘heb je er vandaag niet zo’n zin in of zo?’ Dan kan het zo maar gebeuren dat je jezelf opeens net iets te luid tegen je collega hoort zeggen: ‘jawel hoor, ik heb er echt wel zin in!!’ en je ondertussen achter je rug met gebalde vuisten staat.

Een ander voorbeeld van een dubbele boodschap uit mijn praktijk: een teamleider wil graag dat zijn team zelfstandiger gaat werken. Hij weet met zijn verstand dat hij zijn team los moet laten en niet overal bovenop moet zitten. Toch bemoeit hij zich op operationeel niveau overal mee met de verzuchting: ’Als ik er niks van zeg, gaat het fout!’

In zo’n geval ligt het idee van zelfsturing vaak ver af van de stijl van leidinggeven van de leidinggevende. Dit innerlijke conflict kan gemakkelijk zorgen voor dubbele boodschappen naar het team. Je zegt ’werk zelfstandig!’ maar je denkt ‘jullie kunnen het niet zonder mij’. Misschien zeg je dat laatste ook wel hardop.

Het team heeft ook voelsprieten voor de onuitgesproken boodschap. In reactie daarop blijft het zich afhankelijk opstellen. Gevolg: de teamleider gaat nog meer controleren. Dit kan een patroon worden tussen leidinggevende en team en kan leiden tot conflict.

Als we dubbele boodschappen uitzenden, zijn we ons hier meestal niet van bewust. Maar mensen pikken zulke dubbele boodschappen wel degelijk op omdat onze non-verbale communicatie niet strookt met wat we zeggen. Onderzoek laat zien dat mensen meer oppikken uit non-verbale communicatie dan uit wat je zegt. Dat is erg verwarrend voor iedereen.

Herken de signalen en ga in gesprek!

Zend je zelf dubbele boodschappen uit, dan kan het zijn dat je verwarring ziet ontstaan bij bijvoorbeeld een collega. Omgekeerd kan het zijn dat jij je verward voelt omdat bij iemand anders de verbale en non-verbale communicatie niet congruent zijn. Ga er eens voor zitten en vraag je oprecht af wat je van iemand vindt en wat je gevoel zegt, zonder censuur of rationalisaties. Schrijf het op als dat helpt.

• Wat voel je als je aan die ander en jullie werkrelatie denkt? Maak echt contact met je gevoel en met wat in je leeft.
• Welke dubbele boodschappen heb je uitgezonden en welk (waarneembaar) effect had dat op die ander?
• Welke dubbele boodschappen heb jij ontvangen?
• Doe je op dit moment iets wat tegen je gevoel of jouw waarden ingaat? Zo ja, wat?

Tijd voor een eerlijk gesprek met jezelf. Dat is spannend. Mogelijk nog spannender is het om het gesprek met de ander of met je team aan te gaan. Zorg dat je een veilige omgeving creëert waarin je je allebei durft uit te spreken zonder elkaar te veroordelen.

Kortom

Nu je de signalen herkent, kun je het conflict aanpakken. Bovendien voorkom je dat je werkrelaties beschadigd raken. Boosheid is vaak onderdrukte betrokkenheid en passie. Alleen zijn we niet gewend om er zo naar te kijken.

Als je de moed hebt hierover in gesprek te gaan, kan boosheid transformeren in verbondenheid. In connectie met jezelf en je eigen waarden, maar ook met de ander en met wat je samen te doen hebt.

Herken jij die dubbele boodschappen? Pieker je op dit moment over een werkrelatie of over je team? Hoor je jezelf argumenteren om je gevoelens te weerleggen? Ga dan echt dat geprek aan!

Als je zo’n gesprek spannend vindt en je wilt je laten begeleiden, stuur me dan gerust een mailtje. Ik kan bijvoorbeeld een Kampvuurgesprek met je team of een Let’s Talk gesprek met een collega faciliteren.