Is er een spiegel in de buurt?

Gastblog van Gunie du Chatinier

Gunie du Chatinier is psycholoog met meer dan 30 jaar praktijkervaring in het ondersteunen en coachen van individuen, teams en organisaties. Hij werkt als praktijkgerichte coach, trainer en adviseur om het maximale uit organisaties en mensen te halen.

Over zelfreflectie

Vaak hoor ik van coaches, trainers, adviseurs, leidinggevenden, projectmanagers, etc. dat ze zich regelmatig verbazen over en ergeren aan de gebrekkige zelfreflectie van mensen waar ze mee te maken hebben.

In dit blog wil ik verduidelijken waar dat vandaan komt en vooral hoe we er beter mee om kunnen gaan.

De opbouw van het blog is als volgt:

1. zelfreflectie in twee varianten
2. de functie van een gebrekkige zelfreflectie
3. zelfreflectie en zelfreflectief gedrag
4. bevorderen van zelfreflectief gedrag

1. Zelfreflectie in twee varianten

Allereerst moeten we een onderscheid maken tussen zelfkennis in termen van voorkeuren en zelfreflectie in termen van het evalueren van eigen gedrag zoals waargenomen en geïnterpreteerd door anderen, oftewel wat is het effect van mijn gedrag op mijn omgeving?

Over het algemeen zijn mensen zich redelijk goed bewust van hun voorkeuren in termen van:

• waar voel ik me prettig bij en waarbij minder prettig
• waar krijg ik energie van en waar lekt energie door weg?
• welk gedrag past meer of juist minder bij mij?
• in welke situaties voel ik me op mijn gemak en wanneer voel ik me minder op mijn gemak?
• wat voor activiteiten doe ik graag en wat juist liever niet?

Bij de meeste mensen is deze vorm van zelfkennis in voldoende mate aanwezig. En het is ook nog simpel te controleren: stel deze vragen maar aan jezelf en aan anderen. Meestal zullen de antwoorden er makkelijk en snel uitrollen!!

In schrijnend contrast daarmee staat de zelfreflectie op eigen gedrag en de effecten daarvan op anderen. Keer op keer blijkt dat mensen op dit punt vaak een onnauwkeurig zelfbeeld hebben, zichzelf overschatten of regelmatig niet in de gaten hebben wat anderen van hun gedrag vinden.

Daarnaast is er natuurlijk ook nog het bekende defensieve gedrag bij feedback en/of kritiek: het ligt aan iedereen, behalve aan mij!!!

En dat is allemaal erg blokkerend als je mensen wilt helpen in hun ontwikkeling middels coaching en feedback.

2. De functie van een beperkte zelfreflectie

De verklaring is in feite evolutionair. Onze hersenen reageren heftig en op korte termijn en beschermen ons tegen elke vorm van aanval. In feite zijn feedback ontvangen en zelfreflectie voorbeelden van onnatuurlijk gedrag. De uitzondering is ook simpel: als we er belang bij hebben komt het wel door. Simpel voorbeeld: we slaan met een hamer op een spijker met als doel om de spijker helemaal in een plank te krijgen; we constateren (feedback) dat de spijker er nog half uitsteekt (doel nog niet gehaald) en we slaan nog een keer. En dat herhalen we net zolang tot de spijker er helemaal inzit.

Een andere uitzondering is het gedrag van topsporters die voortdurend bezig zijn met prestatieverbetering. Om het uiteindelijke doel te halen is het noodzakelijk om middels feedback en zelfreflectie fouten en verbeterpunten op te sporen. Het belang van het uiteindelijke doel wint het dan van de korte termijnbescherming van onze hersenen tegen elke vorm van onaangename ervaring/beleving.

Daarnaast is er nog een technische beperking: we kunnen ons eigen gedrag niet zien en daardoor zijn we niet zo goed in het inschatten van de effecten van ons gedrag op anderen! Dat is deels te compenseren met een nauwkeurige observatie van de reacties van anderen op ons gedrag, maar ook dat is een vaardigheid die niet iedereen beheerst. Tenzij we een duidelijk belang hebben bij de reactie van de ander.

3. Zelfreflectief gedrag

Verder is het aan te bevelen om een onderscheid te maken tussen zelfreflectie en zelfreflectief gedrag. Het feit dat iemand zich defensief gedraagt wil nog niet zeggen dat iemand zich niet bewust is van eigen gedrag, maar kan ook wijzen op schaamte, schuldgevoel of simpelweg op een duidelijk belang om niet-zelfreflectief te zijn. Bovendien leert de ervaring dat verwijten over zelfreflectie iemand niet zelfreflectiever maken; eerder defensiever!!

4. Bevorderen van zelfreflectie

En hoe kunnen we zelfreflectie bevorderen?

Allereerst is het van belang dat we een gebrekkige zelfreflectie en/of slecht omgaan met feedback accepteren als volstrekt normaal en begrijpelijk. Ergernis en/of verwijten uitspreken gaan alleen maar averechts werken.

Effectiever is het om met de ander samen op zoek te gaan naar onderliggende belangen, zowel van beperkte zelfreflectie als wel van het uiteindelijke belang van zelfreflectie op langere termijn.

Daarvoor is nodig:

• veiligheid en vertrouwen
• een uitnodigende houding
• situatie en persoon van elkaar scheiden: de persoon is niet de situatie
• samenwerking: zullen we eens kijken wat er aan de hand is en hoe we ons voordeel er mee kunnen doen?

 

In essentie doet effectief omgaan met zelfreflectie van anderen vooral een beroep op je eigen zelfreflectie:

• welke emoties heb ik er bij?
• hoe ga ik daar mee om?
• lukt het mij om respectvol en verdiepend te blijven?
• ben ik met mezelf of met de ander bezig?