Eind februari 2018 heb ik een dag meegelopen met de brandweer in Breda. Wat ik gezien en geleerd heb tijdens mijn bezoek deel ik graag met jullie. Met 8 Best Practices die je zo kunt toepassen binnen je eigen team.
Ik liep mee met twee ploegen tijdens een 24-uursdienst. Een team bestaat uit ongeveer 12 mannen en vrouwen. Zij kunnen elk moment worden opgeroepen om een brand te blussen, maar rukken ook uit bij vermissing, verkeersongevallen, wateroverlast, stormschade, rampbestrijding of een ongeluk met schadelijke stoffen. De ploeg komt gemakkelijk 12 keer per etmaal in actie. Het verslag van deze meeloopdag zie je in het volgende filmpje:
Gevaarlijk werk
Werken bij de brandweer is uiteraard risicovol werk. Denk aan rookvergiftiging, in aanraking komen met giftige stoffen, gebrek aan ademlucht, beknelling, instortingsgevaar…
Ook mentaal en fysiek is het brandweervak zwaar. Je maakt veel mee: van verkoolde lichamen en zelfmoordgevallen tot getraumatiseerde familieleden en omstanders in shock.
In de VS is onderzoek gedaan naar beroepsziekten bij de brandweer: naast kanker komen ook opvallend vaak hart- en vaatziekten voor. In Nederland zijn hier (nog) geen gegevens over beschikbaar. De inventarisatie van de omvang van het probleem laat te wensen over: bij het op een rijtje zetten van het aantal gemelde beroepsziekten blijkt dat het aantal meldingen bij de brandweer ver achter loopt bij de cijfers van de hele beroepsbevolking. Het is niet bekend wat hier de oorzaak van is.
De brandweermannen en -vrouwen krijgen elke dag training en bijscholing. Zo houden ze hun kennis op peil. Ook sporten ze gezamenlijk en individueel om hun conditie te onderhouden. Bij bijscholing moet je denken aan duikoefeningen, brandbestrijding etc.
Daarnaast is er veel onderhoud en reparatie te doen: de ploegen moeten de brandweerslangen nakijken en repareren, zorgen dat de ademluchtflessen in orde zijn. Maar er komen ook klusjes bij kijken als het wassen en drogen van de brandweerpakken.
Mijn dag op de kazerne
Na de ochtendbriefing waarbij de taken voor de hele dag worden verdeeld, krijg ik een rondleiding. De kazerne is immens groot; als je er voor het eerst bent, verdwaal je gegarandeerd. Ik krijg de werkplaatsen te zien, het depot, de eetruimte, ontspanningsruimte, massagekamer, het fitnesslokaal, de sportzaal, buitensportplaats, kantoren en slaapkamers.
Intussen is een deel van de ploeg bezig om hun materialen schoon te maken, na te kijken en te repareren. De anderen hebben een duikoefening op het programma staan.
Na de lunch wordt er twee uur flink gesport. Ik heb fanatiek meegedaan. Door te sporten wordt de conditie op peil gehouden: krachtraining, uithoudingsvermogen en teamsport. Aan het einde van de middag komt er een oproep binnen: een kettingbotsing op de snelweg. Het lijkt erg, maar gelukkig valt het mee.
Hier houdt mijn dag op, de ploeg gaat nog een nacht door. ’s Avonds is er vrije tijd en ’s nachts mag je slapen. Maar natuurlijk kun je elk moment weer opgeroepen worden…
De 8 Best Practices
1. Faciliteiten
De brandweer heeft het goed voor elkaar wat faciliteiten betreft: je kunt tweemaal per dag warm eten als je wilt, en er is ook een heerlijke broodmaaltijd. Je kunt ontspannen, televisie kijken, sporten, fitnessen, je hebt een eigen slaapkamer en als je lichamelijke klachten hebt, word je gemasseerd. Hoe fantastisch zou het zijn als elke werkplek zo was uitgerust! Het zou medewerkers mentaal en fysiek gezonder houden. Het zou ook helpen om mensen duurzaam inzetbaar te houden.
2. Teambuilding
Deze faciliteiten maken het mogelijk dat er voortdurend aan teambuilding wordt gedaan. Geen heidagen of andere fancy teambuildingsactiviteiten maar teambuilding als onderdeel van de dagelijkse routine: teamsporten, samen eten, samen ontspannen, gezamenlijk reparaties uitvoeren… Deze activiteiten in combinatie met het evalueren van elk incident en hiervan leren, kan erg goed werken.
3. Scholing en bijscholing
Brandweerlieden hebben ongelooflijk veel kennis: technische kennis, mensenkennis, kennis over crisismanagement, over leiderschap… Ze krijgen voortdurend training en scholing en er wordt steeds gekeken of het werk nog uitdagend genoeg is. Daardoor blijft de motivatie voor het werk hoog, hoewel het een zwaar vak is. Ontplooiing en mobiliteit betekent dat je je mensen langer kan boeien en binden.
4. Cut the crap
Bij groepen of teams die lang achter elkaar samen zijn, gaat een soort familiedynamiek spelen. Je weet alles van elkaar, je ziet alles, ook de fouten die jouw collega’s maken. Dat betekent aan de ene kant dat je kunt lezen en schrijven met elkaar. Aan de andere kant kan dit je kwetsbaar maken. De familiecultuur betekent ook dat je je ergert aan dingen van elkaar. Dat is onvermijdelijk.
Maar als je het vuur ingaat, heb je het niet over de dingen die onderling spelen. Dan werk je samen. En dat is wat teams met een familiecultuur hiervan kunnen leren. Verder spreken ze elkaar bij de brandweer over het algemeen vrij direct aan, sommigen met de nodige humor maar wel steeds met een duidelijke boodschap.
5. Optimaal inzetten van talent
Er waren twee koks, twee sportinstructeurs en een masseur onder de teamleden. De koks koken regelmatig voor het team, de sportinstructeurs verzorgen de sportlessen en de masseur masseert als dat nodig is. Ooit in jouw team geïnventariseerd of er medewerkers zijn met een bijzonder talent?
6. Stevig leidinggeven
Wat we kunnen leren van de brandweer is leidinggeven. Vaak kom ik teams tegen waar men geen leiding dúrft te geven. Dat zijn teams waar de egalitaire cultuur wat is doorgeslagen. Stevig leidinggeven geeft duidelijkheid. En je hebt natuurlijk een geoliede machine nodig als je in het vuur staat. Tegelijkertijd is het niet zo dat de brandweermensen geen inspraak hebben. In Best Practice 8 leg ik uit hoe dat werkt.
7. Gespreid leiderschap
Er zijn 6 bevelvoerders in de warme situatie (bestrijdingssituatie in actie) die wisselend het leiderschap op zich nemen. In de koude situatie (bestrijdingssituatie in rust) heb je de sportinstructeurs die het sporten verzorgen en de koks die de leiding hebben over de maaltijd. Wat mij opviel, is dat het leiderschap en het wisselen van leiderschap heel natuurlijk wordt opgepakt. Als iemand de leiding heeft, pakt hij of zij stevig de leiding en de groep luistert en volgt aanwijzingen gewoon op.
Ik heb mezelf later de vraag gesteld: waarom werkt gespreid leiderschap hier zo goed? Ik denk dat dat komt omdat brandweerlieden gewend zijn steeds de balans te zoeken tussen routine en flexibiliteit. Het flexibel wisselen van rol maakt hier onderdeel van uit.
8. Participerend leiderschap
De brandweer combineert inspraak met een sterk hiërarchische organisatie. Er zijn verschillende momenten van inspraak in de koude situatie tijdens overleg, maar ook soms in de warme situatie. De bevelvoerder staat buiten het brandende gebouw en neemt besluiten op basis van de informatie die de brandweerlieden hem geven, nadat ze in het gebouw zijn geweest.
Soms gebeurt het dat een teamlid, als hij het besluit van de bevelvoerder hoort, met een ander voorstel komt op basis van de informatie die hij over de situatie heeft. Dan kan het zijn dat de bevelvoerder zijn besluit bijstelt. Er vindt dus in a split of a second een mini-overleg plaats tussen bevelvoerder en brandweerman.
Bevelvoering combineren met inspraak kan dus, zelfs in crisismomenten. En dat weer in combinatie met strakke protocollen. In de kazerne staat er zelfs een grote kast met draaiboeken voor elk (wat groter) gebouw in de gemeente Breda.
Conclusie: leren van de brandweer
Kijk wat je kunt doen aan de inrichting van je gebouw zodat je medewerkers fysiek en mentaal kunnen ontspannen.- Zoals je ziet bij de brandweer is het goed om teambuilding onderdeel te maken van het dagelijkse werk.
- Zorg voor voldoende opleidings- en scholingsmogelijkheden voor jouw medewerkers.
- Werk aan een directe feedback cultuur.
- Ga eens na welke bijzondere talenten jij in je team hebt en welke je kunt inzetten voor betere teamprestaties.
- Vraag je eens af hoe het zit met leidinggeven in jouw team. Welke stijl van leidinggeven past bij jouw team en wat kun je hierin verbeteren?
Het was een bijzondere ervaring om een dag ondergedompeld te zijn in de brandweercultuur. Wat ik het meest indrukwekkend vond, was dat iedereen die ik sprak zo trots is op zijn werk. De ploeg heeft een ongekende gedrevenheid om mensen te helpen, te redden, en functioneert als een geoliede machine.
Ik houd erg van het delen van kennis en ervaring. Wil je dat ik eens een blog schrijf over Best Practices van jouw team of afdeling zodat anderen hiervan kunnen leren? Nodig mij uit voor een meeloopdag en ik schrijf een blog over jouw team.
