Om te begrijpen wat democratie eigenlijk is vergelijkt Wynton Marsalis, jazztrompettist (New Orleans 1961) een democratie met jazzmuziek:
“Jazz gaat om improvisatie, je hebt het recht te spelen wat je wilt. Maar, het moeilijkste is swing. Dit betekent ruimte delen met anderen. Op eenzelfde manier vraagt democratie steeds aanpassingen, de variabelen veranderen en niemand wil graag ruimte delen. In de jazz laat swing tegenpolen samenwerken. Dat is de opgave.”
Wat kenmerkt een goede democratie? Zonder te pretenderen een volledig antwoord te vinden op deze complexe vraag inspireer ik jullie graag in dit blog met een aantal kerngedachten rondom deze vraag.
De metafoor Jazz
Wat zou Wynton hier precies mee bedoelen? Om dit te begrijpen geef ik eerst wat uitleg over swing: swing is een muziekstijl die ontstond in de jaren 1930 en die zich kenmerkt door een swing ritme, medio of up tempo met accenten, een stevige ritme sectie en meestal solisten die soleerden over de melodie van het arrangement. Ik denk dat Wynton met zijn metafoor wil zeggen dat het fundament van democratie is dat we basis afspraken hebben en dat er binnen de kaders (swing) ruimte is voor ieders inbreng (de solo’s). Jazz zorgt ervoor dat tegenpolen kunnen samenwerken.
Er is dus ruimte voor diversiteit en tegelijkertijd moet die ruimte gedeeld worden. Stel dat de trompettist de hele avond in zijn eentje soleert ontstaat er geen gezamenlijke creatie meer en raakt de band de interesse van de luisteraar kwijt. Het gaat dus om ruimte delen en tegelijk ruimte laten voor diversiteit. De gezamenlijke creatie is democratie.
Wat de metafoor voor mij betekent is dat democratie niet gemakkelijk is. De moeilijkheid zit ‘m precies in het principe van diversiteit waarbij tegelijkertijd de ruimte gedeeld wordt. Dit is een wankel evenwicht, dat gemakkelijk verstoord kan worden als er teveel ego’s in de band zijn bijvoorbeeld. Hoe ingewikkeld ook, de metafoor van Marsalis geeft voor mij de juiste mindset waarin democratie nagestreefd kan worden.
Ik denk dat er nog een belangrijk principe bij hoort: common ground: als de muzikanten van te voren met elkaar verkeerd hebben en elkaar hebben leren kennen, wordt het spelen gemakkelijker. Ik leef nu 40 jaar met een muzikant samen en ik weet dat muzikanten vaak van te voren met elkaar eten om deze common ground te creëren. Ze spreken over jazzopvatting, wat ze belangrijk vinden in muziek, over hoe je improviseert en over inspirerende voorbeelden in de jazzmuziek.
Nu naar de democratie in de samenleving: zolang we ruimte delen en ook ruimte laten voor inbreng gaat het goed. Dat vraagt om common ground: wat is belangrijk voor het land, de burgers, de wijk etc.? Als we het grote overkoepelende belang verliezen, en de weegschaal te ver doorslaat naar individualisme, stevenen we af op versplintering (one issue partijen), iets wat we de laatste jaren in heel Europa zien gebeuren. Er komen steeds meer kleine partijen en het vormen van een regering wordt moeilijker.
Vertrouwen en het verhaal
Een basishouding die niet kan ontbreken volgens mij is vertrouwen. Zonder vertrouwen kun je niet deze subtiele en kwetsbare balans vinden tussen ruimte delen en ruimte nemen. Gebeurt dit goed? Of zijn er sommigen die te veel ruimte innemen? Kan iedereen zijn stem nog laten horen? Krijgt iedereen een solo tijdens het concert of zijn het maar enkele instrumentalisten die mogen soleren? Hoe zit dit in de samenleving? Lukt het om aan voldoende partijfinanciering te komen om een politieke partij te starten en campagne te voeren? Kan iedereen dan eigenlijk wel meedoen of enkel diegenen met connecties en geld?
Een laatste element dat ik zou willen toevoegen is dat je de mensen mee moet nemen in je verhaal. In de jazzmuziek gebeurt dit door de melodie of een citaat van de melodie te spelen bij de introductie, zodat mensen dit herkennen en je bepaalde verwachtingen wakker maakt. Vaak is dat een jazzliedje dat het publiek al kent. Daarna kun je gaan improviseren. Het publiek zal de melodie ‘achter’ de improvisatie herkennen.
Zonder mensen mee te nemen in je ‘why’ en dit inspirerend te communiceren, heb je geen democratie. Je moet mensen raken, zodat je ideeën gedragen worden en hetgeen je vertelt resoneert bij je publiek.
Je laten inspireren door Wynton
Echte democratie is moeilijk maar niet onmogelijk. Het is in ieder geval een mooi streven. In een organisatie betekent dit inclusie: iedereen participeert en je moet ruimte delen. Kan iedereen echt meedoen in jouw organisatie en is de ruimte evenredig verdeeld? Of is er een groepje dat achteraf ook nog af en toe mee mag doen voor spek en bonen?
Je hebt ook common ground nodig: wat heb je te doen als organisatie? Sta je achter de organisatiecultuur en de leiderschapsstijl die er nu is? Of moet je over deze onderwerpen nog diepgaand in gesprek? En hoe zit het met het vertrouwen in je collega-leiders en in je medewerkers? En tot slot: wat is je ‘why’ en hoe breng je dat over?
Als je een democratische leiderschapsstijl hebt of nastreeft laat je dan inspireren door deze krachtige uitspraak van Wynton Marsalis waar ik dit blog mee startte en haal je schwung uit de Jazz muziek.
Wynton Marsalis schreef tijdens de lockdown ‘The Democracy! Suite’, geïnspireerd op een onrustig corona jaar. Als je van Jazz houdt kun je hier de suite beluisteren.
